| Beschrijving |
| Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de pleger erop uit is zijn slachtoffer (tegenstander) mentaal te ontredderen. Dit probeert de pleger te bewerkstelligen door bij het slachtoffer twijfel te zaaien aan het eigen gezonde verstand. De gaslighter zal de werkelijkheid glashard ontkennen, of precies het tegendeel beweren van eerder door hem gedane uitspraken. De term is afkomstig van de titel van het gelijknamig toneelstuk Gaslight, dat ook meermalen verfilmd is. De term wordt ook gebruikt in wetenschappelijke, psychologische literatuur en in de politieke journalistiek. Twee voorbeelden uit de gelijknamige filmDe echtgenoot draait zo nu en dan het gaslicht lager. De vrouw merkt dit op, maar de man ontkent in alle toonaarden, en suggereert herhaaldelijk dat ze de laatste tijd wat bijziend overkomt. De vrouw gaat twijfelen totdat ze uiteindelijk gelooft dat niet het licht zwakker wordt, maar haar eigen ogen. De echtgenoot verstopt een schilderijtje. Wanneer de vrouw er tegen hem over begint, weet hij van niets. Als de vrouw er niet is, hangt hij het schilderij terug. Ze is verbaasd wanneer ze het ineens opnieuw ziet hangen. Ze informeert ernaar bij het personeel, maar die weten van niets. Vervolgens ontkent de echtgenoot dat het gesprekje zo plaatsvond. Het ging over het schilderijtje, maar niet dat het weg zou zijn. Hij voegt eraan toe dat hij zich zorgen maakt, dat ze naar een dokter moet en dat hij vreest dat er iets met haar geheugen of verstand is. Haar zelfbeeld brokkelt verder af. |
| Synoniemen |
| Aanverwante termen |
| Weetjes |
| Gaslighten (er is geen echt Nederlandse term voor) is wat er gebeurt als iemand onjuiste informatie doorgeeft, waardoor je zelfvertrouwen en functioneren ondermijnd worden. Klein voorbeeldje: je partner zegt niet gewoon ‘de melk is op’, maar verkondigt geïrriteerd: ‘Je hebt de melk weer opgemaakt, zie ik.’ Als je vraagt of hij het misschien iets neutraler kan zeggen, krijg je een smalende opmerking over hoe overgevoelig je bent.
‘Ik hèb de melk volgens mij helemaal niet opgemaakt,’ zeg je even later, waarop hij nijdig zegt: ‘Nou, dat ben je dan zeker vergeten.’ Ineens weet je het niet meer zeker. Heb je de melk opgemaakt? Maar hoe kan het dan dat je dat niet meer weet? Waarom überhaupt die irritatie, heb je iets verkeerd gedaan? Ben je echt overgevoelig? Overigens: de melk ís dus helemaal niet op, zie je als je zelf voor de koelkast staat om een boodschappenlijstje te maken. Er staat gewoon nog een vol pak naast de yoghurt. Je denkt waarschijnlijk eerst: ‘Waar gáát dit over?’ en daarna: ‘Ben ik nou gek?’ De term komt voort bijgevolg uit de systematische psychologische manipulatie van een slachtoffer door haar man in Patrick Hamilton’s toneelstuk Gas Light uit 1938 en de filmaanpassingen die in 1940 en 1944 zijn uitgebracht. In het verhaal probeert de man zijn vrouw en anderen ervan te overtuigen dat ze krankzinnig is door kleine elementen van hun omgeving te manipuleren en erop te staan dat ze zich vergist, dingen verkeerd herinnert of waanideeën maakt wanneer ze op deze veranderingen wijst. De titel van het stuk verwijst naar hoe de beledigende echtgenoot langzaam de gaslichten in hun huis dimt, terwijl hij doet alsof er niets is veranderd, in een poging zijn vrouw aan haar eigen perceptie te laten twijfelen. Verder gebruikt hij de lichten op de afgesloten zolder om in het geheim te zoeken naar juwelen van een vrouw die hij heeft vermoord. Hij maakt harde geluiden terwijl hij zoekt, inclusief praten tegen zichzelf. De vrouw vraagt haar man herhaaldelijk om haar percepties over de dimlichten, geluiden en stemmen te bevestigen, maar in weerwil van de realiteit blijft hij volhouden dat de lichten hetzelfde zijn en in plaats daarvan is zij het die gek wordt. Hij is van plan haar te laten beoordelen en te laten opnemen op een psychiatrische instelling, waarna hij in staat zal zijn een volmacht over haar te krijgen en effectiever te zoeken naar de juwelen. De term “gaslighting” wordt sinds de jaren zestig in de volksmond gebruikt om pogingen te beschrijven om iemands perceptie van de werkelijkheid te manipuleren. De term wordt sinds de jaren zeventig gebruikt om dergelijk gedrag in de psychoanalytische literatuur te beschrijven. In een boek uit 1980 over seksueel misbruik van kinderen vatte Florence Rush George Cukor’s Gaslight (1944) samen op basis van het toneelstuk en schreef: ‘Zelfs vandaag de dag wordt het woord ‘gaslighting’ gebruikt om een poging te beschrijven om andermans perceptie van de werkelijkheid te vernietigen.’ Gaslighten is de creatie van twee mensen: een gaslighter die verwarring en twijfel zaait, en een gaslightee die bereid is om aan zijn of haar eigen manier van kijken te twijfelen om de relatie in stand te houden.’ Kenmerken Bij gaslighting is een persoon, of een groep personen, de dader en een tweede persoon, het slachtoffer, betrokken. Het kan bewust of onbewust zijn, en wordt heimelijk uitgevoerd zodat het resulterende emotionele misbruik niet overdreven grof is. Gaslighting hangt af van “eerst het slachtoffer ervan te overtuigen dat zijn denken vervormd is en ten tweede hem ervan te overtuigen dat de ideeën van de dader de juiste en ware zijn”. Gaslighting veroorzaakt cognitieve dissonantie bij het slachtoffer, “vaak behoorlijk emotioneel geladen cognitieve dissonantie” , en laat het slachtoffer zijn eigen denken, perceptie en realiteitstesten in twijfel trekken, en daardoor de neiging hebben om een laag zelfbeeld en verontrustende ideeën en affecten op te roepen, en kan het de ontwikkeling van verwarring, angst, depressie en in sommige gevallen zelfs bevorderen psychose. Nadat het slachtoffer het vertrouwen in de mentale capaciteiten heeft verloren en een gevoel van aangeleerde hulpeloosheid heeft ontwikkeld, worden ze vatbaarder voor de controle van de dader.Slachtoffers zijn doorgaans mensen met minder macht en gezag en in een afhankelijksheidspositie. De rol van slachtoffer of slachtoffer kan binnen een bepaalde relatie schommelen, en vaak is elk van de deelnemers ervan overtuigd dat zij het slachtoffer zijn. Wanneer een groep mensen optreedt als slachtoffer, doet gaslighting zijn schade aan door de “kleine, vaak onzichtbare acties van de groepsleden die kracht hebben door hun accumulatie en versterking”. Gaslighting is door individuen en groepen gebruikt voor “het verkrijgen van interpersoonlijke en sociale controle over het psychisch functioneren van andere individuen en groepen”. Het illusoire waarheidseffect, een fenomeen waarbij een luisteraar iets gaat geloven, voornamelijk omdat het zo vaak is herhaald, kan bij een gaslighting bij een slachtoffer opkomen. Psychoanalytische verklaring In een artikel uit 1981 betogen psychoanalytici Victor Calef en Edward Weinshel dat gaslighting de projectie en introjectie (de “overdracht”) van psychische inhoud van de dader naar het slachtoffer inhoudt. De paranormale inhoud omvat affecten, percepties, impulsen, weerstanden, fantasieën, wanen, conflicten. De auteurs onderzochten verschillende redenen waarom de slachtoffers “de neiging hebben om op te nemen en te assimileren wat anderen naar buiten brengen en erop projecteren”, en concludeerden dat gasverlichting “een zeer complexe, zeer gestructureerde configuratie kan zijn die bijdragen omvat van vele elementen van de psychische apparaat “. Bij persoonlijkheidsstoornissen Sociopaten en narcisten gebruiken vaak gaslighting-tactieken om hun slachtoffers te misbruiken en te ondermijnen. Sociophaten overschrijden consequent sociale zeden, overtreden wetten en exploiteren anderen, maar zijn doorgaans ook overtuigende leugenaars, soms charmante mensen, die consequent wangedrag ontkennen. Sommigen die het slachtoffer zijn geworden van sociophaten, kunnen dus twijfelen aan hun eigen perceptie. Sommige echtelijk beledigende echtgenoten kunnen hun partners oplichten door ronduit te ontkennen dat ze gewelddadig zijn geweest. Gaslighting kan voorkomen in ouder-kindrelaties, waarbij beide ouders, kinderen of beiden tegen elkaar liegen en proberen de perceptie te ondermijnen. Lees hier verder |
| Links/Bronnen |
| https://www.seksuologieonderzoek.be/huwelijk-en-echtscheiding/gaslighting-een-vorm-van-relationele-terreur/
https://vitaalgezond.com/gaslighting/ https://www.happinez.nl/mind-meditatie/gaslighting-vorm-van-manipulatie/ https://nl.wikipedia.org/wiki/Gaslightinghttps://en.wikipedia.org/wiki/Gaslighting
|
« Terug naar de woordenlijst
« Terug naar de woordenlijst